Amerikaanse maatregelen tegen ASML vereisen strategische reactie

Al jaren oefenen de Verenigde Staten stevige druk uit op Nederland om de export van chipmachines naar China te beperken. Onlangs namen de VS maatregelen die de exportmogelijkheden voor ASML naar China verder beknotten. Daarmee is duidelijk dat de besluiten over welke halfgeleidertechnologie vanuit Nederland aan China geleverd mag worden niet in Den Haag, maar in Washington worden genomen.

De Amerikaanse geopolitieke strategie is gericht op het handhaven van het militaire evenwicht in Azië. De gedachte daarbij is dat toegang tot hoogwaardige chips een essentieel verschil maakt, omdat die noodzakelijk zijn voor kunstmatige intelligentie en de modernste wapensystemen. Als het Chinese leger sterker blijft worden, vrezen de VS dat ze in een oorlog met China verwikkeld raken, bijvoorbeeld doordat China Taiwan aanvalt.

Is met de ingreep bij ASML de geopolitieke status quo in Azië veiliggesteld? Nee. De Chinese wapenindustrie en civiele technologiebedrijven ontwikkelen zich in een hoog tempo. Bovendien hoeft de Chinese krijgsmacht zich alleen op de eigen regio te richten, terwijl de VS een belangrijk deel van hun militaire middelen ook in Europa en het Midden-Oosten inzetten. De Amerikaanse onzekerheid over het behoud van de militaire voorsprong gaat gepaard met toenemende druk op andere landen om ook hun technologische banden met China te verzwakken.

De Amerikaanse China-strategie raakt economische kernbelangen van Nederland. Voor het behoud van de Nederlandse concurrentiekracht is internationale samenwerking in innovatie essentieel, ook met China. Daarnaast is ASML als bedrijf belangrijk voor Nederland, zeker na het vertrek van Shell en Unilever. Een klein land staat internationaal steviger, niet alleen economisch maar ook geopolitiek, als het een sterk innovatievermogen heeft en thuisbasis is van invloedrijke multinationals.

Blijft het bij chipmachines? Dat is onwaarschijnlijk. Er geen duidelijke grens tussen civiele technologie en technologie met mogelijke militaire toepassingen. De VS richten hun aandacht niet uitsluitend op chips, maar maken zich ook zorgen over China's toegang tot technologie die essentieel is voor de energietransitie en biotechnologie. Ook zijn zij bezorgd over het gebruik binnen Europa van Chinese technologie en over Europa's economische afhankelijkheden van China in brede zin.

De afweging tussen de voor- en nadelen van Europese technologische uitwisseling met China moet in Europa worden gemaakt. Belangrijk is dat de EU afstemt met de VS wanneer Europese technologische uitwisseling met China de Amerikaanse kernbelangen raakt. Maar het is voor Europa evenzeer belangrijk dat de VS omgekeerd hetzelfde doen. Europa moet meer verantwoordelijkheid nemen voor regionale stabiliteit in Azië. De VS moeten hun Europese partners daar beter bij betrekken.

Om een serieuze gesprekspartner te zijn voor de VS, en om waar nodig op te kunnen komen voor de belangen van haar lidstaten, moet de EU onderhandelingsmacht hebben. Daarom moet de EU in staat zijn om hierover namens de lidstaten te spreken. Dit betekent dat Nederland zich moet inzetten voor meer mogelijkheden van de EU om haar lidstaten te verdedigen tegen externe economische druk en inmenging.

Kan, bijvoorbeeld, het nieuwe anti-dwanginstrument van de EU aangepast worden zodat daarmee niet alleen de lidstaten maar ook hun bedrijven beschermd kunnen worden? Ook is het nodig dat Nederland voortaan niet meer zelfstandig met de VS onderhandelt over technologische beperkingen in de relatie met China, maar dat via de EU doet.

Rivaliteit tussen grote mogendheden kan grote gevolgen voor Nederland hebben. Daarom moet het nieuwe kabinet de stappen richting de EU centraal stellen in een geopolitieke Chinastrategie. Welke bescherming kan de EU Nederland bieden als lidstaat? En wat wil Nederland dat de EU doet als geopolitieke actor op het wereldtoneel? Eerdere China-notities gingen vooral over de (Nederlandse) relatie met China. Maar wat de lidstaten dringend nodig hebben, is een geopolitieke EU-China-strategie, die houvast en richting biedt in de Amerikaans-Chinese rivaliteit.

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd als opiniestuk in het Financieele Dagblad van 7 november 2023.