Nederland en de Chinese dreiging tegen Taiwan

Hoe moet Nederland zich opstellen ten opzichte van de militaire dreiging die China voor Taiwan vormt? De Chinese regering gebruikt haar militaire macht op drie verschillende manieren in relatie tot Taiwan. Om te beginnen dreigt China met militair ingrijpen als Taiwan zich afscheidt van het Chinese vasteland. De dreiging van ingrijpen wordt onderbouwd door activiteiten als raketoefeningen en marine oefeningen in de nabijheid van Taiwan, of gesimuleerde landingsoperaties elders in China. Ten tweede gebruikt China zijn militaire macht ook als afschrikkingsmiddel tegen de Verenigde Staten. De Chinese regering wil de kans minimaliseren dat de VS interveniëren in een conflict tussen China en Taiwan. Door het opbouwen van een omvangrijke moderne krijgsmacht die in staat is de Amerikaanse aanwezigheid in Azië hard te raken wil China de VS ervan overtuigen de kosten van een interventie zeer hoog zouden zijn. Oefeningen die dat moeten onderstrepen zijn bijvoorbeeld het afvuren van lange-afstandsraketten die vliegdekschepen of vliegvelden kunnen raken. Aangezien Taiwan voor zijn verdediging voor een belangrijk deel op Amerikaanse steun is aangewezen, is deze tweede vorm van militaire dreiging door China indirect van grote betekenis voor het eiland.

Ten derde heeft China aangegeven dat het mogelijk geweld gebruikt tegen Taiwan als alle vreedzame opties tot het samenvoegen van eiland en vasteland uitgeput zijn. De functie hiervan is voorkomen dat Taiwan de eenwording met de Volksrepubliek China eindeloos afhoudt, maar impliceert ook dat China wil dat er een zekere beweging richting eenwording is. Ter ondersteuning hiervan zet China eveneens militaire oefeningen in, waarbij de druk op Taiwan langzaam wordt opgevoerd. De frequentie van militaire vluchten door de luchtverdedigingszone van Taiwan, of die de middellijn tussen het eiland en het vasteland overschrijden, neemt jaarlijks toe. De Chinese regering gebruikt dit, in combinatie met economische en diplomatieke instrumenten, om Taiwan tot gesprekken over hereniging te dwingen. Dat Xi Jinping als China's leider steeds machtiger wordt en daardoor minder rekening hoeft te houden met andere meningen dan de zijne, maakt het lastiger in te schatten wat China's beleid in de komende jaren zal zijn.

De wijze waarop China militaire middelen gebruikt in relatie tot Taiwan kan niet los van de Amerikaanse China-strategie worden gezien. Ook de VS gebruiken hun militaire macht ter afschrikking, om te voorkomen dat China een aanval doet op Taiwan of andere strategische partners van Amerika. In 2012 begonnen de VS daarom met het vergroten van hun militaire aanwezigheid in Oost-Azië. Sindsdien voeren de VS de militaire (en economische en diplomatieke) druk tegen China op. Dat China's militaire houding deels door die van de VS wordt bepaald neemt niet weg dat de Volksrepubliek China al vanaf haar oprichting in 1949, nog voordat de VS zich opwierpen als beschermheer van Taiwan, het voornemen heeft om het eiland goedschiks of kwaadschiks in te lijven.

De strategische relatie tussen China, Taiwan en de VS is gebaseerd op militaire afschrikking. Voor de regionale stabiliteit is dit op lange termijn niet houdbaar. De VS en China kunnen elkaar militair wel in bedwang houden, maar op economisch gebied neemt China's invloed toe. Afschrikking is daarom voor de VS, die een leidende rol in Azië willen blijven spelen, geen houdbare strategie. Bovendien blijven zowel Taiwan (vanwege de Chinese dreiging) als China (vanwege de uitblijvende hereniging met Taiwan) ontevreden bij het voortbestaan van de status quo. Anderzijds heeft wederzijdse afschrikking tot nu toe waarschijnlijk een dempend effect gehad op potentiële escalatie van spanningen tussen China enerzijds en de VS en Taiwan anderzijds.

Wat echter wel acuut bijdraagt aan regionale instabiliteit in Azië is de derde functie van China's gebruik van militaire middelen: het bespoedigen van de inlijving van Taiwan. Dat de Chinese krijgsmacht steeds vaker en steeds grotere oefeningen nabij Taiwan houdt draagt bij aan een vicieuze cirkel. Taiwan en de VS hebben steeds minder vertrouwen dat de status quo houdbaar is. Dat leidt tot meer Amerikaanse wapenleveringen aan en militaire samenwerking met Taiwan, en meer Amerikaanse militaire oefeningen in de regio. De Amerikaanse minister van buitenlandse Zaken Blinken heeft onlangs verklaard te geloven dat China actief streeft naar inlijving van Taiwan en daarbij mogelijk naar militaire middelen zal grijpen. Intussen ziet de Chinese regering de VS niet alleen als een obstakel bij de hereniging met Taiwan, maar ook als een bedreiging voor China's eigen veiligheid.

Een punt van grote zorg voor Europa, en de rest van de wereld, is dat het steeds minder zeker is dat de Chinezen en Amerikanen in staat zijn te voorkomen dat hun onderlinge geopolitieke rivaliteit ontaardt in een oorlog. De Europese Unie moet een actieve rol spelen bij het tegengaan van verdere destabilisering in relatie tot de Taiwankwestie. Daarbij moet de EU samen optrekken met actoren in de regio die veel te verliezen hebben bij een conflict tussen de VS en China. Uiteraard Taiwan zelf, waarmee de al nauwe economische, wetenschappelijke en culturele betrekkingen verder moeten worden verstevigd. Daarnaast zijn Japan, Zuid-Korea en ASEAN, de organisatie van Zuidoost-Aziatische landen, belangrijke partners voor de EU.

De EU moet duidelijk maken dat het afzien van Europese wapenleveringen aan Taiwan gebonden is aan beperkingen aan Chinese zijde bij het gebruik van militaire druk. De lidstaten van de EU zijn in de jaren '80 en '90 onder Chinese druk gestopt met het exporteren van wapens naar Taiwan. Als China echter door blijft gaan met het opvoeren van militaire activiteiten die gericht lijken op het versnellen van de inlijving van Taiwan zou het Europese beleid, aannemende dat de Taiwanese regering dat steunt, herzien moeten worden. Problematisch zijn met name overschrijdingen door Chinese gevechtstoestellen van de middellijn in de Straat van Taiwan, militaire oefeningen waarmee de toegang tot Taiwanese havens wordt geblokkeerd en het afvuren van raketten die over Taiwanees grondgebied vliegen. China zal ongetwijfeld zeer fel reageren op een Europese herziening van wapenexporten, maar belangrijk is te bedenken dat het al sinds decennia gedoogt dat de VS wapens aan Taiwan verkopen. Mochten EU-landen wapens leveren aan Taiwan dan moet dat collectief, met deelname van in elk geval Duitsland en Frankrijk. Essentieel is overigens dat zo lang als China afziet van militaire activiteiten die gericht zijn op grotere druk op Taiwan, de EU lidstaten geen wapens leveren aan Taiwan en ook geen rol spelen in de wederzijdse militaire afschrikking tussen China en de VS.

Deze aanpak werkt alleen als de VS bereid zijn de status quo met betrekking tot Taiwan te handhaven. De Europese Unie moet daarom in afstemming met regionale actoren, inclusief Taiwan zelf, een dialoog voeren met de VS over hun Taiwanbeleid. Provocerende acties van Amerikaanse zijde die niet bijdragen aan meer stabiliteit, zoals het recente bezoek aan Taiwan door de voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden Nancy Pelosi, moeten worden vermeden. Het vermogen van de EU om bij te dragen aan internationale normen voor stabiliteit en om mogelijke wapenleveringen aan Taiwan als drukmiddel in te zetten tegen China helpt om serieus genomen te worden, niet alleen in Peking maar ook in Washington. De taak voor Nederland is zijn invloed binnen de EU te gebruiken om deze benadering te realiseren. Het bijdragen aan regionale stabiliteit moet de leidraad zijn voor Europees en Nederlands beleid met betrekking tot Taiwan.

Dit artikel verscheen eerder in Liberaal Journaal themanummer Oorlog en Vrede (TeldersStichting), 19 december 2022. Klik op de afbeelding om naar het themanummer te gaan.